Les 1

Thema: fantasiewezen
Geen persoonlijke verhalen, zo’n eerste les. Gewoon aan de slag met taal. Zonder kaders, zo vrij mogelijk denken. Maar dan wel binnen één van de lastigste technieken.

Techniek: alliteratie
Men spreekt van alliteratie (strafrijm/letterrijm) op het moment dat een tekst is opgebouwd uit woorden waarvan de eerste letters en/of klanken constant dezelfde zijn. In de reclamewereld is ‘Heerlijk, helder, Heineken’ hier een heel duidelijk voorbeeld van. Maar er is meer!

Introductie
Bij de oude Vikingen (789 – 1100 na Christus) waren hofdichters in dienst, die veelvuldig gebruik maakten van alliteratie. Deze Skalden, zoals de dichters heetten, schreven stukken over grootse veldslagen en odes aan hun vorsten. De bekendste Skald was Egill Skallargrímsson, die onder andere het volgende gedicht (in Runentaal, ver vóór het Romeinse schrift) schreef:

Höfuðlausn (Head-Ransom) – Egill Skallargrímsson
By sun and moon
I journeyed west,
My sea-borne tune
From Odin’s breast
My sing-ship packed
With poet’s art:
It’s word-keel cracked
The frozen heart.
On his gold arm
The bright shield swings:
To his foes, harm:
To his friends, rings;
His fame’s a feast
Of glorious war,
His name sounds east,
From shore to shore

Het originele gedicht is véél langer (en door de vertaling vallen de originele klanken natuurlijk grotendeels weg), maar in bovenstaande passage maakt Skallargrímsson al een aantal keer duidelijk gebruik van alliteratie. Hij schreef het gedicht als cynische ode aan de  koning van York, die erop uit was Skallargrímsson te straffen. Het volledige gedicht barst van de lofbetuigingen aan de koning maar sluit af me de boodschap dat de dichter het wint van de macht:

The praise my lord
This tight mouth broke,
The word-floods poured,
The still tongue spoke,
From my poet’s-breast
These words took wing:
Now all the rest
May learn to sing.

De koning is de machtigste, maar de dichter kan niet worden gestopt. Bovendien zijn diens woorden voor eeuwig, zo zegt Skallargrímson (904 – 955 na Christus) afsluitend, omdat vele anderen zijn gedicht zullen reciteren als hij er niet meer is. En dat is net weer gebeurd, dus hij heeft gelijk gekregen.

Alliteratie in onze tijd
Paal en perk, schots en scheef, willens en wetens, oog om oog (en tand om tand): het zijn uitspraken die we allemaal kennen. Misschien heb je op de middelbare school ook wel de zin ‘Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindenlaan’ gekregen. Toen Lotje liep te lamballen liet Liesje Lotje lekker aan d’r lamlendige lot over, trouwens. Dat vertelt de originele alliteratie niet, maar dat terzijde.

Ter illustratie van de vele mogelijkheden die deze techniek biedt, is het tijd om te luisteren in plaats van te lezen!

YouTube-fragment: Alles Kan Beter – Alliteratie
YouTube-fragment: Johnny & Rijk – De Letter G
YouTube-fragment: Daniel Radcliffe doet Alphabet Aerobics bij Jimmy Fallon
YouTube-fragment: Blackalicious – Alphabet Aerobics
YouTube-fragment: Seckou Ouologuem – Voorrondes Van Dale SPOKEN Awards 2015

Opdracht: fantasiewezen met alliteratie
Kies je favoriete letter uit het alfabet en creëer een tekst met alliteratie (tip: kies niet de Q, de Y of de X). Daar heb je in de les de tijd al voor, maar je hoeft de tekst pas volgende week in te leveren. Of je tussentijds huiswerk hebt, is dus aan jou. Je verzonnen levensvorm, heeft eigenschappen. Wat zijn diens hobby’s en frustraties, waar houdt hij/zij/het zich mee bezig? Wat is jouw relatie tot het wezen? Let op: het is fantasie, dus kader jezelf niet! En nog een let op: niet elk woord hoeft met de door jou gekozen letter te beginnen. Ook kan de gekozen letter onderdeel zijn van een klank, die pas later in het woord voorkomt. Een voorbeeld om je op weg te helpen (hiermee vervalt de letter P dus als optie voor jouw tekst!), vind je hierna.

Paulus, de paranoïde pantomime pimpelmees – Derek Otte (2015)
In de peniebele periode van pepernoten en pakketjes (zonder Zwarte Piet), patrouilleert onze paranoïde pantomime pimpelmees rond in zijn paleis te Panama. Zijn pakkende naam, Paulus Panorama, is populair in paralympische kringen. Zijn parmantige uitstraling zorgt, samen met zijn peenharen puntbaard en papieren paardenstaart, voor een pakkende parade als hij paradeert. Ware het niet dat zijn pokdalige, purperen huid veel verpest.

Paardenbloemen met paneermeel en een pintje erbij, dat is het professioneel ogende lievelingsmaal van onze puberende Paulus. Echter, het is zijn privédiner. In het bijzijn van puike peren als de panda, het prestigieuze prijzenwinnende polstokhoogspringpeloton van Puerto Rico, de piranha, de papegaai, enkele PvdA-prominenten, een pratende perzik en zelfs de paus, pakt hij liever alleen het pintje. Paulus staat dan ook bekend als echte pimpelaar. En parttime-pimp, trouwens.

Na mijn cursus panfluiten, die ik rond Pasen passend afsloot, trof ik Paulus te midden van verpauperde pedaalemmers, verplaatste perforators en andere piepende voorwerpen die in een -pak ‘m beet, Pools- pakhuis te vinden zijn. We hadden een panklaar praatje over pompoenen, paddo’s, poëzie, puzzelaars, de vroegere PTT, pannenlappen, pannendeksels en pannenkoeken. Pardoes poogde hij ons gesprek af te kappen, met een geintje over Prezwalskipaarden die hun poeperd afvegen met Page na het plaatsen van een paardenvijg. Ik stond per direct paf en wilde een nieuwe meeting plannen. Toevallig weet ik dat Paulus de pimpelmees ooit met paalklimmen is gevallen, vandaar zijn paralympische achtergrond.

Ook weet ik dat Paulus de pimpelmees de pik heeft op paginalange opiniepeilingen,  papavers, PR-medewerkers van PSV, perentaart, padvinders met een voorliefde voor perziken, piloten uit Papendrecht, peulvruchten, popmuzikanten met psychosociale problemen uit Pijnacker en zijn eigen peenharen puntbaard. Toen ik dus een opmerking paraat had over zijn pimpelpaarse baardgroei, daagde hij me uit voor een potje pingpong. Met pen en papier wees ik deze plotselinge invitatie af. Met paardenkracht bezorgde Paulus mij de pokken en tot op de dag van vandaag moet ik met verschillende pseudoniemen door het leven.

Voor nog geen duizend peseta’s durf ik de paadjes van de pampa’s in Panama over te lopen. Pleurt op, ik volg nog liever de PABO met de paashaas die parafraserend zonder pauzes puike patat met pakijs toe eet terwijl Papaoutai op de achtergrond van een pittoreske plaats als Oude Pekela door pikzwarte speakers uit eerder genoemd pakhuis pompt.

Tips & trucs vooraf
• Dus! Brainstorm je suf: gooi alle woorden met de letter die jij gekozen hebt, eruit.

• Dat gedaan? De Van Dale kan uitkomst bieden voor meer inspiratie!

• Stel heel simpel het ‘geraamte’ van een verhaal op, bijvoorbeeld: een introductie van jouw hoofdpersonage en jouw relatie tot de hoofdpersoon, diens achtergrond, diens hobby’s en dienst tekortkomingen en jouw afsluiting.

• Als je dit gedaan hebt, kun je makkelijk zinnen opbouwen en hier woorden met jouw letter aan toevoegen. Het kan zomaar zo zijn dat je in je eerste verhaal woorden tegenkomt, met een synoniem dat begint met de door jou gekozen letter. Hoe meer alliteratie, hoe beter!

• Voorbeeld: Gijsbert de vieze smeerlap trok er vaak op uit om meisjes de stuipen op het lijf te jagen. Die zin kan worden: Gijsbert de gore gluiperd ging er geregeld op uit om grietjes gruwelijk aan het schrikken te doen geraken.

• Lukt het niet? Vraag je docent om meer uitleg (maar niet een dag vóór de volgende les)!

• STRESS NIET: BIJ DEZE OPDRACHT IS RIJMEN NOG GEEN VERPLICHTING! Jouw tekst bestaat uiteindelijk uit ongeveer 250 woorden!